Waar moet het naar toe met de handhaving van auteursrecht op het internet? Moeten er meer handhavingsmechanismen komen of moeten wij meer gedogen?
De discussie over de handhavingsproblemen wat betreft auteursrecht gaat voort. Waar auteurs en hoogleraren als Lessig (Harvard Law School), zich inzetten voor de beperking van auteursrecht op internet met projecten als Creative Commons, lijkt de Europese Raad van Ministers het vooral te zoeken in vergaande maatregelen om de inbreuken op het auteursrecht harder aan te pakken. De Raad heeft onlangs een ontwerp-resolutie gepresenteerd waarin mogelijk de nieuwe contouren voor het beleid van de komende jaren duidelijk wordt. De Raad blijft vasthouden aan het idee dat inbreuk op auteursrechten bestreden moet worden. Om die reden is het min of meer vanzelfsprekend dat er niet meer aandacht is voor het ‘vrije’ internet. En weer iets minder vanzelfsprekend dat de rechten van die internetgebruiker nauwelijks aan bod komen. Het is echter de vraag hoe men uit deze impasse kan komen. De Raad heeft eigenlijk maar twee keuzes: handhaven of niet. De keuze voor gedogen ligt niet bij de Raad, maar bij de rechthebbenden. Niettemin kan zij met bepaalde voornemens of wetgeving wel enige richting geven. Er zijn weinig aanwijzingen dat ‘de EU’ niet voor bescherming kiest. Ook bij de verlenging van de beschermingsduur van naburige rechten had de commissie, op basis van verschillende wetenschappelijke onderzoeken, een gelegitimeerde reden gehad om voor een minder lange bescherming te kiezen en daarmee de bescherming(sduur) te beperken. Dat deed zij niet.
Een keuze voor ‘niet handhaven’ ligt juridisch erg lastig. Wij hebben ons met bijna heel de wereld verbonden aan de Berner Conventie en talloze andere verdragen die ons verplichten een dergelijke bescherming te bieden en om die reden ook tot handhaving over te gaan. Aansturen op gedogen lijkt dan de enige andere oplossing. Er is overigens wel een meer principele reden te bedenken om mee te gaan met de ‘vrijheid’ van Lessig. Wanneer wij uitgaan van het principe van de auteurswet, kortweg een balans tussen toegang tot werken (informatie) en de rechten van de maker van die werken, dan kan men zich afvragen of deze balans in de huidige maatschappelijke verhoudingen nog wel de goede is. Als er inderdaad (meer) behoefte is aan het delen van werken op internet en de wet een afspiegeling is van de ‘wil van het volk’ dan zou dat een motief kunnen zijn om opnieuw naar de wet te kijken. Wat overigens niet per se hoeft te betekenen dat de wet gewijzigd dient te worden. Mogelijk moet de wetgever opnieuw nadenken over de doelstelling van de wet. Over de wenselijkheid van bescherming waren de meningen immers bij het invoeren van de auteurswet in 1912 al verdeeld. Men zou zelfs kunnen stellen dat ook toen de aangegane verplichtingen door middel van verdragen al van doorslaggevend belang zijn geweest. Het idee dat zonder auteursrecht de wereld er anders uit zou zien is bij voorbaat natuurlijk waar, maar de vraag is of die er slechter uit zou zien en voor wie dan.
De vraag blijft, waar wij als samenleving beter mee gediend zijn. Mogelijk berust het idee achter de auteurswet op dezelfde mythe als die van de bonussen van grote bankiers. Ook daar was het idee dat als zij die bonus (bescherming) niet zouden krijgen, de grote jongens weg zouden gaan. In het auteursrecht lijkt dezelfde gedachte te bestaan: als er geen bescherming is, dan worden er geen of in elk geval veel minder werken gemaakt. Deze uitgangspunten verdienen nader onderzoek. Daar zou niet alleen onderzoek naar moeten worden gedaan, maar ‘de EU’ zou daar ook naar moeten luisteren. Indien er besloten wordt om toch streng te gaan handhaven, dan is het van belang dat wij enige proportionaliteit behouden bij de handhaving en dat roept de vraag op waar de handhaving zich op moet richten: de individuele burger of de websites die geld verdienen aan de illegale verspreiding. Want ook deze websites faciliteren de verspreiding vaak niet vanwege het fundamentele recht op informatievrijheid, maar eerder, net als industrie, vanwege zakelijke motieven. De samenleving verandert en dat op zichzelf is een reden om de huidige auteurswet eens tegen het licht te houden.