Eén van de mogelijkheden voor een schuldeiser wanneer de wederpartij gemaakte afspraken niet nakomt is het ontbinden van de overeenkomst. Vaak moet eerst de nalatige wederpartij in gebreke worden gesteld, tenzij een ‘fatale termijn’ is overschreden. De vraag of een overeengekomen termijn fataal is, wordt vaak voorgelegd aan de rechter, maar niet altijd eenduidig beantwoord.
Totstandkoming van overeenkomsten en de uitleg van contractsbepalingen, het voorkomen van rechtsverwerking en de rechten van schuldeisers bij niet-nakoming van afspraken. Deze drie thema’s zijn geregeld voorwerp van geschillen die aan de rechter worden voorgelegd. Enkele ‘leuke’ recente uitspraken zijn voor u op een rijtje gezet en worden per thema in drie opeenvolgende Blog-bijdragen besproken. In deze bijdrage: rechten van schuldeisers in het geval een wederpartij de gemaakte afspraken niet nakomt.
Rechten van schuldeisers bij niet-nakoming conform afspraak.
Relevante contractenrechtelijke beginselen
Komt een contractspartij zijn verplichtingen niet (conform afspraak) na, dan staat diens wederpartij een aantal wettelijke middelen ter beschikking om hetzij nakoming alsnog te bewerkstelligen (door bijvoorbeeld diens eigen verplichtingen uit hoofde van dezelfde overeenkomst op te schorten), hetzij de overeenkomst te ontbinden, en desnoods compensatie voor de vanwege de wanprestatie geleden schade te vorderen. Een recht op ontbinding en schadevergoeding ontstaat, wanneer nakoming nog mogelijk is, alleen als de niet-presterende partij in verzuim is. Een schuldenaar komt in verzuim na het verstrijken van een redelijke termijn die hem bij wijze van een schriftelijke aanmaning door de schuldeiser is gesteld, en waarbinnen nakoming door de schuldenaar uitblijft. Zo’n ingebrekestelling kan achterwege blijven indien bijvoorbeeld een termijn wordt overschreden die van tevoren door de contractspartijen als “fataal” is bestempeld, of indien uit een mededeling van de schuldenaar blijkt dat deze niet zal (kunnen) nakomen. In dergelijke gevallen komt de schuldenaar van rechtswege in verzuim, waardoor er automatisch een recht op ontbinding dan wel schadevergoeding ontstaat. Het is van belang dat in dit verband de in de wet en/of overeenkomst vastgelegde procedures met betrekking tot ingebrekestelling en verzuim zeer nauwkeurig worden nageleefd voor het ontstaan van een recht van de schuldeiser tot ontbinding dan wel schadevergoeding. Over deze materie wordt veel geprocedeerd. Een snelle zoektocht aan de hand van verschillende combinaties van de zoekwoorden “ingebrekestelling”, “verzuim” “ontbinding” en “schadevergoeding” via Rechtspraak.nl leert dat er in 2014 meer dan 500 uitspraken ‘scoren’ op deze trefwoorden.
Zand & Grind/Zeeland Seaports
Eén van de voltreffers van de korte speurtocht in de rechtspraak ter zake wordt gevormd door de uitspraak van het Gerechtshof Den Bosch gedateerd 24 november 2014, in de zaak van Zand & Grind B.V. (Z&G) tegen Zeeland Seaports (ZSP) (http://uitspraken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:GHSHE:2014:4948). Z&G kwam met ZSP overeen dat laatstgenoemde het kanaal waar Z&G aan gevestigd was zou uitbaggeren, tot een diepte van ten minste 7 meter, over een breedte van ten minste 20 meter. ZSP gaf daarbij aan dat een en ander snel gerealiseerd kon worden, en stelde op 2 februari 2010 dat “werkzaamheden hoogstwaarschijnlijk twee weken [zouden] duren”. De baggerwerkzaamheden liepen echter flink uit, op 9 april 2010 rappelleerde Z&G met de mededeling dat de werkzaamheden toch allang klaar hadden moeten zijn. Toen het baggeren uiteindelijk eind juni 2010 gereed kwam, legde ZSP een peilkaart over aan Z&G, waaruit bleek dat de vaargeul in overeenstemming met de afspraken werd uitgebaggerd. Z&G vertrouwde de peilkaart en daarmee de resultaten van ZSP niet, en liet een extern landmeetkundig bureau nieuwe metingen verrichten. Daaruit bleek dat vrijwel nergens de afgesproken breedte en diepte werden gehaald. Z&G vorderde voor de rechter nakoming (verdere uitbaggering) en schadevergoeding (vanwege een inmiddels flink opgelopen vertragingsschade). Daarbij legde Z&G aan de vorderingen ten grondslag dat de overeengekomen fatale termijn voor het voltooien van de werkzaamheden is overschreden, terwijl er gebrekkig werd gepresteerd, nu uit externe metingen is gebleken dat de vaargeul vrijwel nergens een diepte van 7 noch een breedte van 20 meter heeft bereikt.
Het Hof honoreerde geen van beide bezwaren. Ten aanzien van de fatale termijn werd overwogen dat het woord “hoogstwaarschijnlijk” enige ruimte voor vertraging liet, en dat “2 weken” niet impliceerde dat de werkzaamheden binnen een aaneengesloten periode van 14 dagen zouden worden uitgevoerd. Nu er geen fatale termijn werd geschonden, verkeerde ZSP aldus het Hof, niet van rechtswege in verzuim, en ook werd ZSP niet conform de wettelijke regels door Z&G in gebreke gesteld. De brieven aan ZSP die teksten bevatten als een te leveren “oplossing op zeer korte termijn” en bewerkstelliging “ten spoedigste” konden niet als een ingebrekestelling worden gekwalificeerd, omdat een duidelijke, aan ZSP gegunde redelijke termijn voor nakoming daarin ontbrak. Met betrekking tot de gestelde non-conformiteit van het resultaat aan de gemaakte afspraken overwoog het Hof dat de door ZSP gebruikte, Multi-beam meetmethode preciezer was dan de Single-beam methode die door het externe bureau werd gehanteerd, en dat daarom wordt voorbijgegaan aan de metingen van het externe bureau.
Jeroen Bosch Ziekenhuis/Alert Life Sciences
Ook in de zaak van het Jeroen Bosch Ziekenhuis tegen softwareleverancier Alert Life Sciences, waarvan het Hof-arrest in een vorig [nieuwsbericht http://www.mitopics.nl/nieuwsbrief/arrest-hof-jeroen-bosch-ziekenhuis-van-onbevredigend-naar-onnavolgbaar-8263] en [blog http://www.mitopics.nl/weblog/jeroen-bosch-ziekenhuisalert-van-onbevredigend-naar-onnavolgbaar-8235] besproken is, speelt de vraag of de overeengekomen en later gewijzigde termijnen fataal waren een belangrijke rol. Inmiddels is duidelijk geworden dat de Rechtbank een andere opvatting over de ‘fataliteit’ van de termijnen had dan het Hof in dit geval. Het is niet ondenkbaar dat de Hoge Raad, mocht het tot cassatie komen in casu, de zaken weer anders beoordeelt. Wat daar ook van zij, problemen met betrekking tot de interpretatie van hardheid en fataliteit van afspraken kunnen gemakkelijk worden voorkomen, door het maken van en het houden aan duidelijke afspraken, en het op een strakke manier overeenkomen van eventuele wijzigingen en aanvullingen op de oorspronkelijke planning.
9 aandachtspunten:
In deze serie van drie blog-berichten is aandacht besteed aan recente jurisprudentie die interessant is voor contractmanagers. Dit zijn de hoofdpunten die daarbij naar voren kwamen:
- Bij totstandkoming van overeenkomsten mogen partijen afspreken wat zij willen, zolang afspraken niet in strijd zijn met dwingendrechtelijke bepalingen uit de wet.
- Pacta sunt servanda: de gemaakte afspraken dienen vervolgens te worden nagekomen.
- Bepalingen in contracten kunnen voor meerdere uitleg vatbaar zijn: in die gevallen kijkt de rechter vaak naar wat de partijen beoogd hebben overeen te komen, zonder daarbij al te zeer vast te houden aan de letterlijke tekst van de overeenkomst.
- Houd daarom altijd een strak dossier bij, ook van de contractsonderhandelingen om in het geval van een geschil de ‘partijbedoelingen’ inzichtelijk te kunnen maken voor de rechter.
- Komt een partij de verbintenissen uit de overeenkomst niet na, dan kan de wederpartij gedurende 5 jaar de nalatige contractspartner houden aan de gemaakte afspraken. Daarbij moet wel tijdig geklaagd worden als dat mogelijk is. Gebeurt dat niet, kan er sprake zijn van rechtsverwerking, waarbij de rechter aanneemt dat de schuldeiser berust in het feit dat schuldenaar de verbintenissen aan zijn laars lapt.
- Let er dus op dat a) tekortkomingen worden geconstateerd, b) een passende reactie wordt voorbereid, c) deze op schrift wordt gecommuniceerd, onder vermelding van de geconstateerde tekortkoming, en d) een reactie van de schuldenaar wordt beoordeeld en zo nodig een vervolg krijgt.
- In het geval een schuldenaar ook na tijdig klagen ter zake door de schuldeiser niet conform afspraken presteert, kan de schuldeiser onder andere de overeenkomst ontbinden. Daarvoor moet wel eerst de schuldenaar in gebreke worden gesteld, waarbij een redelijke termijn wordt gegund aan de nalatige contractspartij om alsnog de afspraken na te komen. Een ingebrekestelling kan achterwege blijven als een termijn niet wordt gehaald die door partijen (vooraf) als fataal werd aangemerkt.
- Het is niet altijd opgenomen in de overeenkomst of een termijn een fataal karakter heeft. Ook kunnen tussen partijen gemaakte afspraken na het sluiten van de overeenkomst dat fatale karakter aan een termijn doen ontvallen. Rechters oordelen vaak verschillend over de vraag of een termijn al dan niet fataal is.
- Een vaak dure en langdurige gang naar de rechter met vragen over uitleg van al dan niet fatale termijnen kan eenvoudig voorkomen worden door a) duidelijk in de overeenkomst te vermelden welke termijnen fataal zijn, b) indien noodzakelijk, bijgestelde termijnen helder op schrift te stellen en door beide partijen te laten ondertekenen, en c) indien een termijn dreigt niet te worden gehaald door de wederpartij, van die situatie reeds van tevoren melding te maken, waarbij wordt aangegeven dat men wil vasthouden aan de fatale termijn.
Mitopics wordt regelmatig ingeschakeld bij contracteren van IT, het proactief beheersen van de relatie tussen contractspartijen en het (voorkomen van) geschillen. Wilt u daarover meer weten, dan kunt u contact opnemen met Mitopics.